Téigh i dteagmháil le do sholáthraí cárta creidmheasa chun na roghanna atá ar fáil duit a phlé.

Má tá deacrachtaí agat aisíocaíochtaí cárta creidmheasa a dhéanamh nó má mheasann tú go mbeidh deacrachtaí agat amach anseo mar gheall ar COVID-19, ba chóir duit dul i dteagmháil le do sholáthraí cárta creidmheasa a luaithe is féidir chun na roghanna atá ar fáil duit a phlé. Táimid ag súil go dtacóidh soláthraithe go gníomhach leat.

Má tá deacracht airgeadais agat, nó má tá imní ort go dtitfidh tú ar gcúl i do chuid íocaíochtaí morgáiste, ba chóir duit labhairt le d’iasachtóir a luaithe is féidir. Ná tabhair neamhaird ar an bhfadhb.

Mura mbeidh tú ag plé le d’iasachtóir, ní bheidh d’iasachtóir ábalta do staid airgeadais a mheas ná ní bheidh sé ábalta cabhrú leat chun tú a chur ar an mbóthar ceart arís maidir le do mhorgáiste. Má dhéanann tú teagmháil le d’iasachtóir ag céim luath, b’fhéidir nach rachaidh do staid airgeadais in olcas.

Tabharfaidh d’iasachtóir leabhrán eolais duit ina míneofar, i measc nithe eile, an nós imeachta atá ag d’iasachtóir chun plé le hiasachtaithe a bhfuil deacracht airgeadais acu, mar aon le hamlínte ábhartha. Tá sé tábhachtach go léifidh tú an leabhrán seo go cúramach, agus go bhfaighidh tú comhairle iomchuí más gá, chun go mbeidh tuiscint shoiléir agat ar an bpróiseas atá ag d’iasachtóir chun tú ar a chur ar an mbóthar ceart arís maidir le do mhorgáiste.

Ní mór duit faisnéis a thabhairt faoi d’imthosca iomlána, do staid airgeadais phearsanta san áireamh. Is gá é seo a dhéanamh chun go mbeidh d’iasachtóir ábalta a mheas cé na réitigh a bheidh oiriúnach agus inbhuanaithe duit.

Tar éis dó athbhreithniú a dhéanamh ar do staid airgeadais, b’fhéidir go dtairgfidh d’iasachtóir socrú malartach aisíocaíochta (SMA) duit. Is ionann SMA agus comhaontú nua le d’iasachtóir chun dul i ngleic le riaráistí nó deacrachtaí airgeadais.

Tá go leor SMAanna éagsúla ann ar féidir le d’iasachtóir a thairiscint duit. Míneoidh d’iasachtóir duit cén fáth a bhfuil SMA ar leith á thairiscint aige duit agus cén fáth nach bhfuil cineálacha eile SMA á dtairiscint acu.

Tá an Banc Ceannais ag súil go mbeidh iasachtóirí ag plé leat – i gcomhréir leis an gCód um Chosaint Tomhaltóirí agus leis an gCód Iompair um Riaráistí Morgáiste – chun go gcuirfí réitigh oiriúnacha  inbhuanaithe ar fáil agus chun go gcuirfí a oiread iasachtaithe agus is féidir ar a mboinn arís ó thaobh a gcuid fiach a aisíoc.

Ba cheart duit smaoineamh freisin ar theagmháil a dhéanamh leis an tSeirbhís Buiséadaithe agus Comhairle Airgid (SBCA) mar seans go mbeidh siad in ann cabhrú leat. Is seirbhís comhairle airgid an Stáit í an SBCA agus is féidir léi cabhrú leat má tá fadhb agat le fiacha nó má mheasann tú go mbeidh fadhb agat leo amach anseo. Is seirbhís saor in aisce, rúnda, neamhspleách í.

Chomh maith leis sin, tugann an stát tacaíocht d’iasachtaithe morgáiste a bhfuil deacracht airgeadais acu. Beidh MABS ábalta a rá leat má tá tú incháilithe le haghaidh tacaíocht den sórt sin.

Tá Cód Iompair reachtúil um Riaráistí Morgáiste (CIRM) ag an mBanc Ceannais chun cabhrú leat má tá deacracht agat do mhorgáiste a íoc nó má tá an baol ann go mbeidh deacracht agat é a íoc. Tá an CIRM ceaptha tú a chosaint agus tá oibleagáid dhlíthiúil ar iasachtóirí é a chomhlíonadh. Faoin CIRM, ní mór do d’iasachtóir an méid seo a leanas a dhéanamh:

• Déileáil le do chás ar bhealach tuisceanach agus dearfach, d’fhonn tú a chur ar an mbóthar ceart arís maidir le do mhorgáiste.
• Foireann thiomanta shainoilte a chur ar fáil chun do chás a bhainistiú. Sa mhéid sin, áirítear cruinnithe príobháideacha a sheoladh leat agus faisnéis ábhartha a thabhairt duit.
• An Próiseas Réitigh do Riaráistí Morgáistse (PRRM) a leanúint, ina leagtar amach an chaoi inar gá do d’iasachtóir cumarsáid a dhéanamh leat agus do chás a mheas, d’fhonn teacht ar réiteach.
• Próiseas achomhairc a bheith i bhfeidhm sa chaoi go mbeidh tú ábalta achomharc a dhéanamh in aghaidh cinntí áirithe a ghlacfaidh d’iasachtóir.

Tá an Banc Ceannais ag súil go mbeidh iasachtóirí ag plé leat chun teacht ar réitigh oiriúnacha inbhuanaithe, agus go gcuirfidh siad a oiread iasachtaithe agus is féidir ar a mboinn arís maidir le haisíoc a gcuid fiach.

Ní bhainfidh na cosaintí atá leagtha amach sa CIRM ach amháin le hiasachtaithe a bheidh ag plé agus ag comhoibriú lena gcuid iasachtóirí. Dá bhrí sin, ba chóir duit labhairt le d’iasachtóir a luaithe is féidir má tá deacracht airgeadais agat nó má tá imní ort go dtitfidh tú ar gcúl i do chuid íocaíochtaí morgáiste. Ná tabhair neamhaird ar an bhfadhb.

Chun tuilleadh eolais a fháil, féach ár míniú: Conas a thabharfaidh an Banc Ceannais cosaint dom mura mbeidh mé ábalta mo mhorgáiste a íoc?

Is gné lárnach den CIRM é an Próiseas Réitigh do Riaráistí Morgáiste (PRRM). Sonraítear ann an chaoi inar gá do d’iasachtóir déileáil leat d’fhonn do chás a réiteach. Tá ceithre chuid ann:

• Cumarsáid

Sa chuid seo, leagtar amach conas a dhéanfaidh d’iasachtóir cumarsáid leat.  Mar shampla, ní féidir le d’iasachtóir teagmháil a dhéanamh leat go rómhinic, agus ní mór dó eolas a thabhairt duit chun cabhrú leat do chás a thuiscint.

• Faisnéis airgeadais

D’fhonn an fhadhb atá agat le do mhorgáiste a mheas, ní mór do d’iasachtóir faisnéis a fháil uait maidir le do staid airgeadais phearsanta. Chun é seo a dhéanamh, iarrfaidh d'iasachtóir ort ‘Raiteas Caighdeánach Airgeadais’ a líonadh. Leis an ráiteas sin, beidh d’iasachtóir ábalta d’ioncam míosúil agus do chuid eisíocaíochtaí míosúla a fheiceáil. Chun cúnamh a fháil maidir leis an ráiteas seo a líonadh féach ár dtreoir do thomhaltóirí.

• Measúnú

Déanfaidh d’iasachtóir measúnú ar do chás agus cinnfidh sé an féidir leis socrú malartach aisíocaíochta oiriúnach agus inbhuanaithe a thairiscint duit maidir le do mhorgáiste. Ní hionann aon chás ar leith agus ní mór do d’iasachtóir d’imthosca pearsanta airgeadais a mheasúnú go cúramach sula ndéanfaidh sé an cinneadh sin.

• Réiteach

Is ag an bpointe seo a chinnfidh d’iasachtóir cibé acu an dtairgfidh sé socrú malartach aisíocaíochta duit nó nach dtairgfidh. Mura dtairgeann an t-iasachtóir socrú malartach aisíocaíochta duit, ní mór dó na cúiseanna atá leis an gcinneadh sin a mhíniú duit. Is féidir leat achomharc a dhéanamh in aghaidh an chinnidh sin chuig Bord Achomhairc d’iasachtóra. 

Cosaint thábhachtach eile den PRRM is ea go dtabharfar ocht mí ar a laghad duit ó dháta tosaigh na riaráistí, nó trí mhí ón dáta nárbh fhéidir socrú malartach a chomhaontú (cibé acu is déanaí), sula mbeidh an t-iasachtóir in ann tús a chur le himeachtaí dlí. Ní bheidh feidhm ag an gcosaint sin, áfach, ach amháin má bhíonn tú ag comhoibriú tú le d’iasachtóir.

Má bhíonn deacracht airgeadais agat agus má bhíonn ag plé le d’iasachtóir, is féidir le d’iasachtóir do staid airgeadais a mheas agus is féidir leis cabhrú leat chun tú a chur ar an mbóthar ceart arís maidir le do mhorgáiste.

Má dhéanann tú teagmháil le d’iasachtóir ag céim luath, b’fhéidir nach rachaidh do staid airgeadais in olcas.

Faoin gCód Iompair um Riaráistí Morgáiste (CIRM) de chuid an Bhainc Ceannais, tá oibleagáidí ar iasachtóirí cabhrú le hiasachtaithe a mhéid is féidir agus a chuid/cuid imthosca ar leith á gcur san áireamh.

Ní bheidh formhór na gcosaintí atá i bhfeidhm ag an mBanc Ceannais ar fáil ach amháin d’iasachtaithe a bheidh ag comhoibriú lena gcuid iasachtóirí chun dul i ngleic le riaráistí.

Má bhíonn tú ag plé le d’iasachtóir, b’fhéidir go dtairgfidh sé socrú malartach aisíocaíochta duit, is é sin socrú nua le d’iasachtóir chun dul i ngleic le riaráistí nó le deacrachtaí airgeadais.

Má tá riaráistí agat agus mura mbíonn tú ag plé nó ag comhoibriú le d’iasachtóir, tá an baol ann go ndéanfar tú a aicmiú mar thomhaltóir “nach bhfuil ag comhoibriú”.

Má tharlaíonn sé sin, cuirfidh d’iasachtóir in iúl duit go bhfuil cosaintí PRRM caillte agat.

Ciallaíonn sé sin gur féidir le d’iasachtóir tús a chur le himeachtaí dlí láithreach agus d’fhéadfá do theach a chailleadh dá bharr.

Dá bhrí sin, tá sé an-tábhachtach go mbeidh tú ag plé le d’iasachtóir i gcónaí agus go leanfaidh tú den phlé sin le linn an phróisis. Ba cheart go leanfaí den phlé fiú i gcás ina mbeidh imeachtaí athshealbhaithe ar siúl ó tharla gur féidir socrú malartach aisíocaíochta a chomhaontú faoin CIRM fiú amháin má tá tús curtha le himeachtaí dlí.

Chomh maith leis sin, tá an baol ann go ndéanfaidh neamh-chomhoibriú difear do do cháilitheacht le haghaidh Comhshocraíocht Dócmhainneachta Pearsanta i gcomhréir leis na critéir cháilitheachta atá leagtha amach san Acht um Dhócmhainneacht Phearsanta 2012. Ina theannta sin, b’fhéidir go bhforchuirfidh d’iasachtóir muirir agus/nó ús formhuirir ar riaráistí a thiocfaidh chun cinn ar do chuntas morgáiste.

Más comhiasachtaí tú agus má tá fógra i scríbhinn tugtha agat do d’iasachtóir go bhfuil tú scartha nó colscartha, ní mór do d’iasachtóir plé le gach duine agaibh mar iasachtóir aonair faoin gCód Iompair um Riaráistí Morgáiste (CIRM), ach amháin a mhéid a mbeidh gá faoin dlí le comhaontú an dá iasachtaí.

Faoin CIRM, tá oibleagáidí ar iasachtóirí cabhrú le hiasachtaithe a mhéid is féidir sin agus a chuid/cuid imthosca pearsanta á gcur san áireamh.

Nuair a bheidh do chás á mheas aige, ní mór do d’iasachtóir plé leat go dearfach agus go tuisceanach, agus ní mór dó teagmháil a dhéanamh leat go pras ar mhodh soiléir, sothuigthe, comhréireach, neamhiomarcach.

Ní mór do d’iasachtóir eolas a fháil uait maidir le d’imthosca iomlána, do staid airgeadais phearsanta san áireamh, agus ansin breathnóidh sé ar na réitigh éagsúla a d’fhéadfadh a bheith oiriúnach agus inbhuanaithe do d’imthosca ar leith.

I gcás ina mbeidh riaráistí agat, nó imní ort go dtitfidh tú ar gcúl i do chuid íocaíochtaí, tá oibleagáid ar d’iasachtóir cóip dá Phróiseas Réitigh do Riaráistí Morgáiste (PRRM) a thabhairt duit. Folaíonn sé sin:

• Míniú ar na socruithe malartacha aisíocaíochta atá ar fáil duit, an chaoi ina n-oibríonn na socruithe sin, príomhghnéithe na socruithe agus cur síos, i dtéarmaí ginearálta, ar chritéir d’iasachtóra chun iarratais ar shocruithe malartacha aisíocaíochta a mheasúnú.
• Míniú ar na roghanna go léir atá ar fáil ó d’iasachtóir, (seachas socruithe malartacha aisíocaíochta) ar nós géilleadh saorálach, díol saorálach, morgáiste go cíos agus trádáil anuas.
• Eolas maidir le haon tacaíochtaí ábhartha Stáit atá ar fáil, ar nós faoiseamh cánach ar ús morgáiste nó Forlíonadh Úis Morgáiste.
• Cé leis nó léi ar cheart duit teagmháil a dhéanamh má tá deacracht airgeadais agat nó má tá imní ort go dtitfidh tú ar gcúl i do chuid íocaíochtaí morgáiste.
• Sonraí teagmhála na Seirbhíse Buiséadaithe agus Comhairle Airgid (MABS).

Is féidir leat breathnú ar shuíomh gréasáin d’iasachtóra freisin chun sonraí a fháil maidir leis an gcaoi ina mbainistíonn sé riaráistí morgáiste agus maidir leis na réitigh a thairgeann sé d’iasachtaithe a bhfuil deacracht airgeadais acu, nó a bhfuil imní orthu go dtitfidh siad ar gcúl ina gcuid íocaíochtaí morgáiste.

Ní mór d’iasachtóirí déileáil le do chás ar bhealach tuisceanach, dearfach chun cuidiú leat tú a chur ar an mbóthar ceart arís maidir le do mhorgáiste. Ní mór d’iasachtóirí teagmháil a dhéanamh leat ar mhodh comhréireach, neamhiomarach nach mbeidh trodach, bagrach nó ciapach. Ní mór d’iasachtóirí dóthain ama a thabhairt duit chun gníomh a chur i gcrích sula ndéanfaidh siad teagmháil leantach leat maidir leis an ngníomh sin, agus ní mór dóibh teacht ar chomhaontú leat maidir leis an gcaoi ina ndéanfaidh siad cumarsáid leat sa todhchaí.

Faoin gCód Iompair um Riaráistí Morgáiste (CIRM), tá oibleagáid ar gach iasachtóir measúnú a dhéanamh ar d’imthosca iomlána, an méid seo a leanas san áireamh:

• D’imthosca pearsanta
• D’fhéichiúnas iomlán
• An fhaisnéis a chuireann tú ar fáil sa ráiteas caighdeánach airgeadais
• Do chumas aisíocaíochta reatha
• Do stair aisíocaíochta roimhe seo.

Tá oibleagáidí ar iasachtóirí cabhrú leat a mhéid is féidir sin agus do chuid imthosca pearsanta á gcur san áireamh aige.

Má tá deacracht airgeadais agat nó imní ort go dtitfidh tú ar gcúl i do chuid íocaíochtaí morgáiste, b’fhéidir go mbeidh an tSeirbhís Buiséadaithe agus Comhairle Airgid (SBCA) in ann cabhrú leat.

Is ionann Ráiteas Caighdeánach Airgeadais (RCA) agus doiciméad a úsáidfidh d’iasachtóir chun faisnéis airgeadais a fháil uait d’fhonn measúnú a dhéanamh ar d’imthosca.

Bainfidh d’iasachtóir úsáid as an RCA nuair a bheidh do chás á mheasúnú aige chun cinneadh an féidir socrú malartach aisíocaíochta a thairiscint duit agus cén cineál socraithe a bheadh oiriúnach agus inmharthana do d’imthosca ar leith.

Tá treoir foilsithe ag an mBanc Ceannais chun cabhrú leat an RCA a líonadh.

Tá oibleagáid ar d’iasachtóir an RCA a mhíniú duit freisin. Ina theannta sin, tá oibleagáidí ar d’iasachtóir an méid seo a leanas a dhéanamh:

• An RCA a thabhairt duit a luaithe is féidir
• Cúnamh a thairiscint duit chun an RCA a líonadh
• A chur in iúl duit gur féidir leat comhairle neamhspleách a lorg chun cabhrú leat an ráiteas caighdeánach airgeadais a líonadh, mar shampla ó SBCA nó ó mhalartach iomchuí.

Is ionann SMA agus comhaontú nua le d’iasachtóir chun dul i ngleic le deacrachtaí airgeadais. Is é cuspóir an SMA cabhrú leat tú a chur ar an mbóthar ceart arís maidir le do mhorgáiste.

Tar éis dó athbhreithniú a dhéanamh ar d’imthosca, b’fhéidir go dtairisceoidh d’iasachtóir SMA duit.

Folaíonn SMAanna:

• Aisíocaíochtaí úis amháin ar an morgáiste go ceann tréimhse sonraithe
• An ráta úis ar an morgáiste a laghdú go buan, nó an ráta úis ar an morgáiste a laghdú go sealadach go ceann tréimhse sonraithe
• Socrú chun ús agus cuid den ghnáth-mhéid caipitil a íoc go ceann tréimhse sonraithe
• Cuid den aisíocaíocht sceidealaithe morgáiste nó an íocaíocht ar fad chur siar go ceann tréimhse sonraithe
• Téarma an mhorgáiste a fhadú
• Eile, de réir mar is cuí leis an iasachtóir.

D’fhonn cinneadh a dhéanamh i dtaobh cén SMA a bheidh oiriúnach agus inbhuanaithe do d’imthosca airgeadais ar leith, tá oibleagáid ar d’iasachtóir breithniú a dhéanamh ar na roghannna SMA go léir a thairgeann siad.

Is cinneadh tráchtála do gach iasachtóir é an cinneadh i dtaobh cé na SMAanna a thairgfidh siad d’iasachtaithe a bhfuil anás airgeadais acu.

Tá an Banc Ceannais ag súil go mbeidh iasachtóirí ag plé leat - i gcomhréir le CIRM - chun réitigh oiriúnacha inbhuanaithe a thairiscint duit i gcás inar féidir, agus chun tú a chur ar do bhoinn arís ó thaobh do mhorgáiste a aisíoc.

Sula ndéanfar an measúnú iomlán ar do RCA a thabhairt chun críche, d’fhéadfadh d’iasachtóir teacht ar chomhaontú leat go gcuirfí SMA sealadach i bhfeidhm dá mbeadh an baol ann go rachadh do chuid deacrachtaí airgeadais in olcas dá gcuirfí moill le SMA oiriúnach inbhuanaithe.

Má thairgeann d’iasachtóir SMA duit, tá oibleagáid air aon chostais airgeadais a bhainfidh leis a mhíniú duit.

Má bhíonn costais airgeadais i gceist, féadfar iad sin a laghdú má íocann tú a mhéid is féidir leat ar do mhorgáiste. Míneoidh d’iasachtóir duit conas is féidir leat do chostais airgeadais a laghdú.

Má íocann tú a mhéid is féidir leat tráth ar bith, fiú más méid beag é, laghdóidh tú costas fadtéarmach an chreidmheasa.

Is ionann an costas creidmheasa agus an difríocht idir an méid a fhaigheann tú ar iasacht agus an méid iomlán a aisíocann tú thar shaolré na hiasachta. Bíonn tionchar ag rudaí éagsúla ar an gcostas creidmheasa amhail an t-ús a ghearrfar, táillí, minicíocht aisíocaíochta, téarma d’iasachta agus muirir eile.

Má thairgeann d’iasachtóir SMA duit, ní mór dó míniú soiléir i scríbhinn a thabhairt duit ar an gcaoi ina n-oibríonn an SMA, an méid seo a leanas san áireamh:

• Méid na haisíocaíochta nua
• An tréimhse ama a bheidh an SMA i bhfeidhm
• Aon impleachtaí a bheidh ag an SMA don mhorgáiste reatha, lena n-áirítear aon tionchar a bheidh aige ar théarma an mhorgáiste, an t-iarmhéid gan íoc ar an gcuntas iasachta morgáiste, agus na riaráistí reatha ar an gcuntas.
• Sonraí maidir le haon fhiachas morgáiste a bheidh fágtha ag deireadh an SMA
• Conas a dhéanfar ús a fhorchur ar do chuntas iasachta morgáiste mar gheall ar an SMA.

Cuirfidh d’iasachtóir ar an eolas tú maidir leis na cúiseanna a measann sé go bhfuil SMA ar leith oiriúnach agus inbhuanaithe duit faoi threoir d’imthosca ar leith, agus ní mór dó buntáistí na tairisceana a chur in iúl duit freisin agus aon mhíbhuntáistí a mhíniú duit.

Ina theannta sin, míneoidh d’iasachtóir duit i scríbhinn cén fáth a measann sé nach mbeadh SMAanna eile oiriúnach agus inbhuanaithe duit.

Ba chóir duit comhairle neamhspleách dhlíthiúil /airgeadais a fháil maidir leis an SMA a thairgfidh d’iasachtóir duit. B’fhéidir go mbeidh an tSeirbhís Buiséadaithe agus Comhairle Airgid (SBCA) ábalta comhairle a thabhairt duit freisin.

Má thagann athrú ar d’imthosca, lena n-áirítear má thagann feabhas orthu, tar éis duit socrú malartach a chomhaontú, ba cheart duit é sin a chur in iúl do d’iasachtóir a luaithe is féidir. B’fhéidir nach mbeidh an socrú atá agat oiriúnach duit a thuilleadh. Sa chás sin, déanfaidh d’iasachtóir athbhreithniú ar do chás agus breathnóidh sé ar na roghanna eile atá ar fáil.

Faoin gCód Iompair um Riaráistí Morgáiste, ní mór do d’iasachtóir athbhreithniú a dhéanamh ar SMA tráth ar bith má iarrann tú air amhlaidh. 

Is féidir. Is gá go mbeidh Bord Achomhairc ag d’iasachtóir sa chaoi go mbeidh tú ábalta achomharc a dhéanamh chuige in aghaidh a chinnidh:

• Chun SMA a thairiscint duit nach bhfuil tú sásta léi
• Chun diúltú SMA a thairiscint duit
• Chun tú a aicmiú mar iasachtaí nach bhfuil ag comhoibriú leis.

I ngach ceann de na cásanna sin thuas, ní mór do d’iasachtóir na cúiseanna a bhí lena chinneadh a chur in iúl duit i scríbhinn. Ina theannta sin, ní mór do d’iasachtóir tú a chur ar an eolas maidir leis na roghanna eile atá ar fáil duit, amhail géilleadh saorálach, trádáil anuas nó díol saorálach nó morgáiste go cíos, agus maidir leis na himpleachtaí a bheadh ag gach ceann de na roghanna sin agus an tábhacht a bhaineann le comhairle neamhspleách a fháil i leith gach ceann de na roghanna sin.

Ar Bhord Achomhairc an iasachtóra, beidh triúr pearsanra sinsearch nach raibh aon bhaint acu le do chás roimhe seo. Beidh comhalta amháin ar laghad den Bhord Achomhairc neamhspleách ar an bhfoireann bainistíochta agus ní bheidh aon bhaint aige nó aici le cúrsaí iasachta.

Is i scríbhinn a dhéanfar aon achomharc chuig Bord Achomhairc d’iasachtóra agus ní mór do d’iasachtóir admháil i scríbhinn a thabhairt á rá go bhfuarthas an t-achomharc sin, laistigh de chúig lá oibre tar éis an t-achomharc a fháil, agus ní mór dó ainm an duine nó na ndaoine atá ceaptha mar phointe teagmhála duit maidir le d’achomharc a chur in iúl duit freisin.

Ní mór do d’iasachtóir tréimhse réasúnach ama a thabhairt duit chun cinneadh a dhéanamh i dtaobh achomharc a chur isteach.  Is gá tréimhse 20 lá oibre ar a laghad a bheith i gceist ón dáta a cuireadh in iúl duit go raibh sé i gceist ag d’iasachtóir tú a aicmiú mar iasachtaí nach raibh ag comhoibriú leis, nó ón dáta a diúltaíodh SMA a thairiscint duit, nó ón dáta a tairgeadh SMA duit ach nach raibh tú sásta glacadh leis.

Ansin, beidh 40 lá oibre ar a mhéad ag d’iasachtóir chun d’achomharc a mheas agus a bhreithniú.

Tar éis don Bhord Achomhairc cinneadh a dhéanamh, beidh cúig lá oibre ar a mhéad ag d’iasachtóir chun fógra i scríbhinn a thabhairt duit maidir le cinneadh an Bhoird Achomhairc agus chun na cúiseanna a bhí leis an gcinneadh sin agus téarmaí aon tairisceana a mhíniú duit.

Más rud é nach mbeidh tú sásta le cinneadh an Bhoird Achomhairc, tá an ceart agat an gearán a tharchur chuig an Ombudsman Seirbhísí Airgeadais agus Pinsean (FSPO). Ní mór do d’iasachtóir tú a chur ar an eolas maidir leis an gceart sin agus sonraí teagmhála an FSPO a thabhairt duit.

Níl aon bhaint ag an mBanc Ceannais le cinntí aonair creidmheasa a dhéanann iasachtóirí. Is cinntí tráchtála iad seo do na hiasachtóirí ar leith, agus níl an sainordú nó an cumas ag an mBanc Ceannais iallach a chur ar iasachtóir socrú malartach aisíocaíochta a chur ar fáil d’iasachtaithe ar leith i gcás ar bith.

Ó tharla gur eintitis thráchtála iad iasachtóirí, cinnfidh gach iasachtóir a fhonn creidmheasa, a bheartais agus a nósanna imeachta féin maidir le hiarratais ar chreidmheas ó iasachtaithe a mheas, lena n-áirítear ó iasachtaithe a bhfuil anás airgeadais ag gabháil dóibh.

Mar sin féin, tá an Banc Ceannais ag súil go mbeidh iasachtóirí ag plé le hiasachtaithe chun teacht ar réitigh oiriúnacha inbhuanaithe, agus go gcuirfidh siad a oiread iasachtaithe agus is féidir ar a mboinn arís maidir lena gcuid fiach a aisíoc.

Má bhíonn tú míshásta le cinneadh d’iasachtóra, is féidir leat achomharc a dhéanamh in aghaidh an chinnidh sin chuig bord achomhairc d’iasachtóra. Ní mór do d’iasachtóir cóip dá PRRM a thabhairt duit ina mínítear an chaoi inar féidir leat achomharc a dhéanamh.

Mura mbíonn tú sásta le cinneadh an Bhoird Achomhairc, tá an ceart agat an ní a tharchur chuig an Ombudsman Seirbhísí Airgeadais agus Pinsean (FSPO). Ní mór do d’iasachtóir tú a chur ar an eolas maidir leis an gceart sin agus ní mór dó sonraí teagmhála an Ombudsman a thabhairt duit freisin.

Is seirbhís neamhspleách, neamhchlaonta, chothrom é an tOmbudsman Seirbhísí Airgeadais agus Pinsean (FSPO) a fhéachann le gearáin in aghaidh soláthraithe pinsean agus soláthraithe rialáilte seirbhísí airgeadais a réiteach.

Murab ionann is an Banc Ceannais, tá an cumas agus an sainordú dlíthiúil ag an FSPO chun gearáin aonair in aghaidh iasachtóirí a imscrúdú agus a réiteach i gcás morgáistí.

Is féidir le d’iasachtóir tú a aicmiú mar iasachtaí “nach bhfuil ag comhoibriú” más rud é:

• Go mainneoidh tú nochtadh iomlán iontaofa faisnéise a dhéanamh a mbeadh tionchar suntasach aige ar do staid airgeadais.
• Go mainneoidh tú faisnéis a bhaineann le do staid airgeadais a thabhairt do d’iasachtóir laistigh den amlíne a cheanglóidh d’iasachtóir.
• Nach mbeidh socrú malartach aisíocaíochta déanta agat laistigh de thrí mhí, agus go mainneoidh tú le linn na tréimhse sin, do chuid aisíocaíochtaí morgáiste a dhéanamh ina n-iomláine i gcomhréir leis an gconradh morgáiste; nó go ndéanfaidh tú do chuid aisíocaíochtaí morgáiste ina n-iomláine i gcomhréir leis
• Go mbeidh socrú malartach aisíocaíochta déanta agat ach go mainneoidh tú, sna trí mhí ina dhiaidh sin, na haisíocaíochtaí a dhéanamh ina n-iomláine mar a shonraítear i dtéarmaí an tsocraithe mhalartaigh aisíocaíochta agus go mainneoidh tú teagmháil a dhéanamh le d’iasachtóir, nó freagra a thabhairt ar aon chumarsáid ó d’iasachtóirí nó ó thríú páirtí a bheidh ag gníomhú thar ceann d’iasachtóra, nó
• Go mbeidh tú ag plé ar bhealach nach gcuirfidh ar chumas d’iasachtóra measúnú ar d’imthosca a chur i gcrích.

Tá impleachtaí tromchúiseacha ag baint leis má aicmítear tú mar iasachtaí nach bhfuil ag comhoibriú. Má tá tú aicmithe mar iasachtaí nach bhfuil ag comhoibriú, ciallaíonn sé sin gur féidir le d’iasachtóir imeachtaí dlí a thionscnamh chun do theach (nó do réadmhaoin) a athshealbhú láithreach.

Má tá tú aicmithe ag d’iasachtóir mar iasachtaí nach bhfuil ag comhoibriú, b’fhéidir go mbeidh an tSeirbhís Buiséadaithe agus Comhairle Airgid (SBCA) in ann comhairle a chur ort.

Ní féidir le d’iasachtóir muirir agus/nó ús formhuirir a fhorchur ar riaráistí a thagann chun cinn ar chuntas morgáiste atá i riaráiste agus a bhfuil feidhm ag an gCód Iompair um Riaráiste Morgáiste (CIRM) leis, ach amháin i gcás ina bhfuil tú aicmithe mar iasachtaí “nach bhfuil ag comhoibriú”.

Is gá go mbeidh cuid de shuíomh gréasáin d’iasachtóra dírithe ar iasachtaithe a bhfuil deacrachtaí airgeadais acu, nó a bhfuil imní orthu faoi dheacrachtaí airgeadais, agus is gá go mbeidh eolas ansin faoi leibhéal na muirear is féidir a fhorchur ar iasachtaithe nach mbeidh ag comhoibriú leis an iasachtóir.

Anuas air sin, nuair a thiocfaidh riaráistí chun cinn ar chuntas iasachta de chuid iasachtaí agus má bhíonn na riaráistí sin gan íoc go ceann tréimhse 31 lá féilire ón dáta a thángadar chun cinn, ní mór d’iasachtóir na himpleachtaí a bhaineann le neamh-chomhoibriú an iasachtaí a mhíniú, lena n-áirítear muirir agus/nó ús formhuirir a fhorchur ar riaráistí a thagann chun cinn ar chuntas morgáiste agus sonraí aon mhuirear den sórt sin.

Faoin gCód Iompair um Riaráistí Morgáiste (CIRM), tá oibleagáidí ar iasachtóirí cabhrú leat a mhéid is féidir chun déileáil le do chuid deacrachtaí airgeadais, agus do chuid imthosca ar leith á gcur san áireamh.

Leagtar amach sa CIRM na céimeanna atá le leanúint ag iasachtóir sular féidir leis tús a chur le himeachtaí athshealbhaithe agus ní mór d’iasachtóirí cloí leo.

Is chun do leasa féin é plé le d’iasachtóir. Má tá riaráistí agat agus mura bhfuil tú ag comhoibriú le d’iasachtóir, tá baol níos mó ann go ndéanfar do theach a athshealbhú.

Mura mbíonn tú ag plé le d’iasachtóir, ní bheidh d’iasachtóir ábalta do staid airgeadais a mheas ná ní bheidh sé ábalta cabhrú leat chun tú a chur ar an mbóthar ceart arís maidir le do mhorgáiste.

Ní féidir le d’iasachtóir tús a chur le himeachtaí dlí chun do theach a athshealbhú ach amháin i gcás ina bhfuil riaráistí agat agus: 

• Go ndearna d’iasachtóir gach iarracht réasúnach déanta chun SMA a chomhaontú leat agus,
• Gur tugadh ocht mí ar a laghad duit ón dáta a tháinig na riaráistí morgáiste chun cinn, nó trí mhí ón dáta nárbh fhéidir socrú malartach a chomhaontú (cibé acu is déanaí)
• Gur aicmíodh tú mar iasachtaí nach bhfuil ag comhoibriú faoin CIRM agus gur cuireadh é sin in iúl duit.

Má tá tú sa chás sin, b’fhéidir go mbeidh an tSeirbhís Buiséadaithe agus Comhairle Airgid (SBCA) in ann comhairle a chur ort.

Is córas é an Príomh-Chlár Creidmheasa chun sonraí pearsanta agus creidmheasa a bhailiú maidir le hiasachtaí €500 nó níos mó.

Tugann an Príomh-Chlár Creidmheasa faisnéis fhíorasach d’iasachtóirí agus d’iasachtaithe maidir le stair chreidmheasa iasachtaithe, lena n-áirítear sonraí maidir le féichiúnas iomlán iasachtaithe agus a stair íocaíochta, amhail íocaíochtaí a rinneadh agus íocaíochtaí a cailleadh.

Ní mór d’iasachtóirí faisnéis chruinn, iomlán atá cothrom le dáta a thuairisciú don Phríomh-Chlár Creidmheasa agus is é ról an Bhainc Ceannais an fhaisnéis sin a mheaitseáil chun tuarascáil chreidmheasa a chruthú.

Is féidir le hiasachtóirí agus le hiasachtaithe araon iarratas a dhéanamh ar thuarascálacha creidmheasa.

Baineann iasachtóirí leas as an bhfaisnéis sin chun tuiscint níos fearr a shealbhú ar staid iomlán airgeadais an iasachtaí, agus ar an gcaoi sin is féidir leis measúnú a dhéanamh ar chumas duine a chuid/cuid iasachtaí reatha agus beartaithe a aisíoc.

Is chun leas na n-iasachtóirí agus na n-iasachtaithe a chuireann iasachtóirí creidmheas ar fáil ar mhodh freagrach nach gcuirfidh an t-iasachtóir nó an t-iasachtaí i mbaol míchuí.

Ní chuireann an Príomh-Chlár Creidmheasa scóir chreidmheasa nó rátáil chreidmheasa ar fáil - ná ní thugann sé treoir, moladh nó toirmeasc d’iasachtóirí maidir leis an gcinneadh is cóir dóibh a dhéanamh maidir le hiarratas ar chreidmheas ó iasachtaí.

Is faoi gach iasachtóir atá sé cinneadh iasachta a dhéanamh i gcomhréir lena bheartas creidmheasa agus lena fhonn riosca féin, faoi réir an dlí is infheidhme agus na gceanglas rialála.

Chun tuilleadh eolais a fháil agus chun iarratas a dhéanamh ar do thuarascáil chreidmheasa, téigh go dtí suíomh gréasáin an Phríomh-Chláir Creidmheasa.

Tá go leor iasachtaithe buailte ag COVID-19. Níorbh aon mhilleán ar na daoine féin é go ndearnadh dochar dá gcumas a gcuid fiach a aisíoc de réir mar a tháinig laghdú ar ioncam agus gur cuireadh brú ar ghnóthaí dúnadh nó a gcuid samhlacha gnó a athrú de bharr orduithe chun fanacht sa bhaile.

Is iarmhairt normálta, nádúrtha COVID-19 é athstruchtúrú fiach, morgáiste san áireamh.

B’fhéidir go gcabhróidh athstruchtúrú fiachais leat do chuid oibleagáidí airgeadais a chomhlíonadh, lena n-áirítear aisíoc iomlán do chuid fiachais amach anseo.

Má chomhaontaíonn tú athstruchtúrú le d’iasachtóir de thoradh anás airgeadais, mar shampla téarma d’iasachta a fhadú chun go mbeidh tú in ann aisíocaíochtaí níos ísle a dhéanamh, déanfar é sin a thuairisciú don Phríomh-Chlár Creidmheasa agus áireofar i do thuarascáil chreidmheasa é.

Más mian leat ráiteas míniúcháin a chur leis an tuarascáil chreidmheasa d’fhonn aon iontráil ar an taifead creidmheasa a mhíniú, is féidir leat amhlaidh a dhéanamh tráth ar bith.

Ní mór a chur san áireamh nach gcuireann an Príomh-Chlár Creidmheasa scóir chreidmheasa nó rátálacha creidmheasa ar fáil, ná ní thugann sé treoir maidir leis an gcinneadh is cóir d’iasachtóir a ghlacadh maidir le hiarratas ar chreidmheas ó iasachtaí.

Is faoi gach iasachtóir atá sé cinneadh iasachta a dhéanamh i gcomhréir lena bheartas creidmheasa agus lena fhonn riosca féin, faoi réir an dlí is infheidhme agus na gceanglas rialála.

Beidh. Má dhíolann d’iasachtóir do mhorgáiste le heintiteas eile, is gá go mbeidh an t-úinéir dlíthiúil nua á rialáil ag Banc Ceannais na hÉireann agus beidh cosaint agat i gcónaí faoin gCód Iompair um Riaráistí Morgáiste (CIRM). Ní thiocfaidh aon athrú ar do chearta faoin CIRM ná ar do cheart chun achomharc inmheánach a dhéanamh.

Is scéim rialtais í an scéim Morgáiste go Cíos (MGC) a thugann cúnamh d’úinéirí tí atá i mbaol a dtithe a chailleadh de bharr riaráistí morgáiste.  Ligeann sí d’úinéirí tí a bhfuil deacracht morgáiste acu a dtithe a fháil ar cíos mar thionóntaí tithíochta sóisialta seachas úinéireacht a bheith acu ar a dtithe. Bíonn an scéim á maoirsiú ag an Roinn Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta agus á riar ag an nGníomhaireacht Tithíochta.

Is rogha tithíochta sóisialta í scéim MGC nach bhfuil ar fáil ach do dhaoine atá cáilithe le haghaidh tacaíocht tithíochta sóisialta agus a bhfuil morgáiste neamh-inbhuanaithe acu.

Faoin scéim, déanfaidh tú úinéireacht ar do theach a ghéilleadh go deonach don iasachtóir morgáiste. Ní bheidh úinéireacht agat a thuilleadh ar do theach ná ní bheidh leas airgeadais agat ann, ach is féidir leat fanacht i do chónaí ann mar thionónta an údaráis áitiúil nó comhlachta tithíochta cheadaithe. Íocfaidh tú cíos inacmhainne a bheidh bunaithe ar d’ioncam.

Má thagann feabhas ar do staid airgeadais, beidh an rogha agat do theach a cheannach ar ais.

Is féidir leat teagmháil a dhéanamh le d’iasachtóir agus a iarraidh air MGC a bhreithniú i do chás.

Is féidir leis an scéim Abhaile cabhrú leat chun é sin a dhéanamh.